Çocukları Özgürleştiren Oyun Arkadaşları: Nitelikli Çocuk Kitapları

Oyun, çocuklarda bir yandan fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal becerilerin gelişmesine katkı sunarken, diğer yandan fikirleri geliştirmeye ve onları güçlü bir yolla ifade etmeye olanak sağlar. Oyun bir iletişim aracı olarak kullanıldığında önce kişiler arasındaki düşünce ve davranışların sıkı alışverişine, sonra bu iletişimin deneyime dönüşerek pekiştirilmesine neden olur.

“Oyun çocuğun en önemli işidir.”

Jean Piaget

Gelişim psikolojisi alanındaki çalışmalarıyla bilinen Erikson’a göre oyun, çocuğun psikososyal yaşantısının aynası gibidir; tüm gelişim dönemleri boyunca ilerler. Oyun yoluyla çocuk, gerçek durumlarla başa çıkmak için yeni modeller yaratır. Erikson’un analiz ederek tecrübe kazanma ve yaşama uyum sağlama yöntemlerinin altını çizdiği tanıma Schiller de sanat felsefesi açısından, yetilerin uygunluğu, duyguların özgürlüğüdür, der. Sözü geçen tanımlar, bilişsel becerilerin gelişmesine, anlama ve kavrama gücünün geliştirilmesine ve estetize edilmesine neden olan bir yöntemi işaret eder. Oyunun şimdi ve burada oluşunun canlılığı, ilgilerin ortaklığı ve anlamları arasındaki bağlantıyı kurmanın hızına olumlu etki eder.

Çocukların oyun arkadaşı olarak kitaplar

Kitaplar da yukarıda söz edilen bağlantının yapıtaşlarından biridir. Bu nedenle kitapların çocukların oyun arkadaşları olduğunu söylemek abartı olmayacaktır. Kitaplar çocuklara potansiyellerini ortaya çıkarmaları için belirli ipuçları sunar. İşbirliği yaparak neden-sonuç bağını kurmalarını kuvvetlendirir. Düşüncelerini devindirerek hikâyelerin etkilerini keşfetmesine izin vermelidir ki o zaman çocuklar, çocuk bakış açısı ve gerçekliğiyle yaklaşan kitapların yakınlığını hissedebilsin. Nitelikli çocuk edebiyatının öncelikli işlevi bu sorumlulukları almasında yatıyor.

Uzmanlığını çocuk psikolojisi üzerine yapan psikanalist Winnicott, Oyun ve Gerçeklik kitabında oyunu özetle, “çocuğun büyümesine eşlik eden, grup ilişkilerine girmesine, kendisiyle ve başkalarıyla iletişim kurmasına neden olan bir biçim” olarak tanımlar. Bu tanımlamadaki iletişim, beceri ve deneyimlerin bütünleştiği, çocuğun kendisiyle birlikte çevresini tanıması ve kavraması anlamına gelir. Bu bütünlüğü nitelikli çocuk edebiyatı ürünleri de sağlar. Bunun nasıl olduğunu açıklayalım.

Nitelikli çocuk edebiyatının işlevi

Edebiyatın bize dolaylı deneyimler kazandırdığı, başka yaşamları gözlemleyerek belirli ve alternatif sonuçlara ulaşmamıza neden olduğu noktalar ilgi çekicidir. Hayal gücüne dayanan kurmacalardan yola çıkarak bir yaşam öğretisine ulaşabiliriz. Hiç tanımadığımız, belki hiç karşılaşmayacağımız insanların yaşamına eşlik eder, onlarla birlikte düşünürüz. Metnin kendi içindeki tutarlılığıyla bir bağ kurarız. Okuyucusunu ciddiye alan kitaplar, çocuk, kitap ve sanat etkileşimini sağladığında, çocuk gereksinimlerini önemseyerek yazıldığında hedef kitlesine gerçekten ulaşabilecektir.

Onların yerine düşünmeyen, onlarla metnin anlamına ulaşmada iş birliği içinde olan kitaplar çözümlemeyi ve yorumlamayı da beraberinde getirir. Salt bilgiye odaklı olmayıp, bu bilginin kavranabilmesi için, ufak ekmek parçaları yani ipuçları bırakarak çocuğun metindeki bağlantıları kendi başına kurmasına olanak sağlamalıdır. Nedenselliği ince ince işlediğinde çocuk bu duyumsal hazzı iz sürerek alabilecek, o zaman o da anlam üretim sürecinin bir parçasına dönüşecektir. Hem anlamın inşasına ortak olacak hem de metin ve alımlayıcı güveni sağlam taşlar üzerine oturabilmiş olacaktır.

Kitapların oyun ve yol arkadaşlığı

Çocuğa alan sağlayan kitaplar, onların özgür yaşam becerilerine sahip olmasını destekler ve cesaret verir. O zaman çocuk, kendisiyle ve başkalarıyla kurduğu iletişimi tek bir doğru kıskacından kurtarır, serin ve emin adımlarla hikâyenin içinde dolaşmaya başlar.

Ele alınan konular, anlatılan durumlar, olay örgüsünün hedefi, yazarın tek yönlü bakış açısının güdümünden kurtulduğunda görüş, duyuş ve anlayış da gelişecektir. Böylece çocukların yaşamını bütünleyen birer araca dönüşecektir. Kitapların bizlere oyun ve yol arkadaşı olmasının büyüsü burada saklıdır.

Öneri bir etkinlik

Bu etkinlik aracılığıyla, çocuğunuzun anlatıcı/yazar koltuğuna geçmesi için bir fırsat yaratabilirsiniz. Gözlem, hayal gücü ve kurmacanın sağladığı özgürlükleri deneyimlemesi ve sizinle paylaşması için bir olanak olarak düşünebilirsiniz.

Okuma yazma bilen çocuklar için: Odasında kullanmadığı bir nesnenin gözünden kendine mektup yazmasını isteyin. Bu nesnenin duyguları, istemleri, arzuları nelerdir? Şimdiye kadar nelere tanık olmuştur, nelere üzülüp sevinmiştir? Bekleme duygusunu nasıl tarif edecektir? Beklerken başına neler gelmiştir? Önerileri var mıdır?

Çocuk okuma yazma bilmiyorsa: Ondan bir nesneyi oynatarak düşüncelerini paylaşmasını isteyin. Sorular sorun, onu başka mekânlarda düşünmesini isteyin. Nerede olmak istediğini sorarak canlandırma yapması için yüreklendirin. Nelerle karşılaştığını sorun. Özellikle hangi duygularla.

---