Nedenleri ve Önlemleriyle Akran Zorbalığı

Akran zorbalığı, hem zorbalığa maruz kalan hem de zorbalığı uygulayan çocuklar için sosyal ve psikolojik sonuçları olan bir konu. Kidly olarak bu hassas konuyu anlayıp önlemek için adımlar atmaya ihtiyacı olan ya da sadece bilgi edinmek isteyen tüm ebeveynler için bir rehber hazırladık. 

Psikolojik Danışman Çağla Küçük’ün yazdığı, çocuklarımıza rehberlik ederken biz yetişkinlere düşen görevleri özetleyen bu yazımızı okuyun.

Nedenleri ve Önlemleriyle Akran Zorbalığı

Zorbalık; olumsuz davranışın güçlüden güçsüze yönelik, sistematik ve kasıtlı olarak uygulanmasıdır. Zorbalık kısa ve uzun vadede zorlayıcı fiziksel sosyal psikolojik problemlere neden olan ve hem yetişkenler hem de çocuklar arasında gözlemlenebilecek bir davranıştır. Bu yazımızda çocuklarda akran zorbalığı davranışı ele alınacaktır. Bunun için önce bazı tanımlar yapmak gerekmektedir.

Zorbalıkta üç unsur söz konusudur;

• Zorba; tutum ve davranışlarıyla insanları üzer, korkutur, acıtır, dışlar, mutsuzluk verir. Zamanla zorbalığı farklı kişilere de uygulayabilir.
• Kurban; zorbanın hedefindeki kişidir. Korkar, kendine güvenini kaybeder, utanır, okula gitmek istemez, rahatsızlık hisseder, kaygılanır, mutsuz olur. Hem kurban hem zorba, agresif mağdurlar veya proaktif kurban olarak tanımlanmaktadır. Bu gruptaki çocuklar hem zorbadan olumsuz etkilenmeye devam eder hem de grup içinde kalmak için bir diğer çocuğa zorbalık yapmaya razı olurlar, kimi zaman mağdur olmakta kimi zaman da zorba olmaktadırlar.
• Sessiz izleyici; zorbalığı herhangi bir şekilde fark ettiği halde sesini çıkarrmayan, görmezden gelen, duymayan çoğunluğa sessiz izleyici denir. Zorbalığı önlemede bu çoğunluğa çok iş düşmektedir. Çünkü çoğunluk oldukları için zorba üzerinde etkili olabilirler ve dur diyebilirler. Eğer zorbalığa dur denirse gelecekte kendileri için oluşabilecek zorbalık davranışlarını da önlemiş olurlar.

Zorbalık çeşitleri;
Doğrudan Zorbalık: fiziksel zorbalık (vurma, itme, düşürme, eşyalarına zarar verme vb.), sözel zorbalık (bağırma, isim takma, dalga geçme, tehdit etme vb.), duygusal zorbalık (dışlama, aşağılama), cinsel zorbalık (istenmeyen fiziksel temas, küfür), siber zorbalık (tehdit iletileri, ısrarlı arama, mesaj yollama, internet veya telefon ağı yöntemiyle hakkında söylenti çıkarma, küçük düşürücü görüntü veya ses yayma).
Dolaylı Zorbalık: Çocukların birbirine karşı uyguladıkları, fark edilmesi güç olan zorbalık türüdür. Burada daha çok ilişkilere zarar verme ön plandadır; zorba kurbanın arkadaşlık ilişkilerine zarar vermektedir.

Çocuklar zevk aldıkları için zorbalık yapmazlar. Zorbalığın psikolojik ve kültürel temelli birçok nedeni vardır. Peki zorbalık uygulayan çocuklar bunu niçin yapar?

• Korunmaya ihtiyaçları olduğundan, güçlü ve sert görünmenin onları daha korunaklı yapacağını düşündükleri için
• Başkaları tarafından sevilme ihtiyaçları olduğu için
• Kendi korkularını gizleme ihtiyaçları olduğu için
• Kendilerinde değiştirmek istedikleri kimi özellikleri olduğu için
• Rol model aldıkları bir başka zorba kişiyi taklit etmek için
• İlişki kurma ve sorun çözme yöntemleri geliştiremedikleri için
• Yanlarında arkadaşları var gibi görünse de gerçek dostluk kuramadıkları ve yalnız oldukları için
• Daha önce zorbalığa uğramış, zarar görmüş oldukları için

Zorbalığa maruz kalan çocuklarda ise aşağıdaki belirtiler görülmektedir;

• Özgüven eksikliği
• Çevresine güven duymama
• Akademik başarısızlık
• Panik ve endişeli davranışlar
• Uyuyamama, korku ile uyanma
• Çevresine beklenmedik şekilde kötü davranma
• Okula karşı isteksizlik
• İçe kapanma
• Beden görünümüne yönelik kabullenmeme, olumsuz düşünce ile ani fiziksel değişimler

Zorbalığa karşı ne yapılmalıdır?
Zorbalık ciddi bir problemdir; yetişkinler tarafından gözlemlenmeli, fark edilmeli, ciddiye alınmalıdır. Çocuk kendi elinden gelebilecek yöntemleri uygulaması konusunda desteklenmeli ve çocuğun kendi etki alanını fark etmesi sağlanmalıdır. Çocuğu aşan durumlarda öğretmen, okul psikolojik danışmanı, okul yönetimi ve veliler gerekli uygulamalara yönelmelidir.

Zorbalığı yapan sizin çocuğunuz ise:
Çocuğunuzun ne tür bir karşılanmamış gereksinimini ödünlemek için zorbalık yaptığını bulmanız gerekmektedir. Çocuklukta evrensel olarak karşılanması gereken gereksinimler: güvenli bağlanma, stabilite, bakım alma, kabul görme, hareket özgürlüğü, yeterlilik ve kimlik algısı, gereksinim ve duygularını ifade özgürlüğü, gerçekçi limitler ve öz denetim, kendiliğindenlik ve oyundur. Bu temel ihtiyaçlardan hangisinde yoğunlaşılması gerektiği tespit edilerek o konuda aile içi iletişimi artırmak, ilgili hikayeler okuyarak birlikte üzerine konuşmak, gereksinim-davranış-davranışın sonucu arasındaki ilişkiyi kurarak empati gelişimine katkıda bulunmak, bu konunun önemini ve ailecek hassasiyetle ele alındığını çocuğa anlatmak, gerekiyorsa bu konuda çocuklarla çalışan bir terapistten ya da çocuk psikiyatristlerinden destek almak faydalı olacaktır.

Zorbalığa uğrayan sizin çocuğunuz ise:
Bu durumu hassasiyetle ele aldığınızı çocuğunuzun bilmesi çok kıymetlidir. Çocuklar için gruptan dışlanmak, ötekileştirilmek tüm okul yıllarında oldukça zorlayıcıdır. Şikayet ederek gruptan dışlanacağı düşüncesi, bir çocuğun zorbalığa maruz kaldığı halde yüksek oranda sessiz kalma nedeni olarak gündeme gelmektedir. Burada çocuğunuzla işbirliği içinde olacağınıza, onun istek ve ihtiyaçlarını gözeterek hareket edeceğinize dair güven vermek sizinle paylaşım yapma düzeyini arttıracaktır. Zorbalığa maruz kalan çocuklar için çatışma çözme özgüven ve atılganlık becerilerini artıran çalışmalar yapılabilir. Okul psikolojik danışmanından ve yönetiminden bu konuda akran destek grupları oluşturmaları ve konuyu ele almaları istenebilir. Çocuklara kendi sınırlarını bilmenin ve hayır diyebilmenin önemi anlatılmalı, atılganlık becerilerini geliştirmeleri desteklenmeli ve aşağıdaki sıra ile anlatılmalıdır:

1. Hayır demek
2. Uyarmak
3. Kuralı hatırlatmak
4. Devam ettiği durumda yardım alması gerekeceği bilgisini vermek
5. Yetişkin desteği
   

Eğer çocuğunuz zorbalığa şahit oluyorsa:

• Şiddete katılmamak
• Seyirci kalmamak, ayırmak uyarmak
• Devam ettiği takdirde yetişkinleri çağırmak gerektiğini bilmesi, zorbalığı önlemekte etkin olabileceğini anlaması çok önemlidir.

Çünkü zorbalığın her alanında, üçüncü kişilerin etkisi çok büyüktür. Çocuklar özellikle bu yönde desteklenmeli, cesaretlendirilmeli ve yönlendirilmelidir.

Yetişkinler olarak zorbalık uygulayan ve zorbalığa maruz kalan çocuğun da karşılanması gereken ihtiyaçları olduğunu anlamamız, onlara destek olmamız açısından çok önemlidir. Bu nedenle çocuklarımızla yapacağımız uzun sohbetlerde kendilerini rahatça ifade edebilecekleri güven alanları oluşturmamız, bu ihtiyaçlardan haberdar olmamız için elzemdir. Bazen bir film, bazen bir kitap konuşulması güç olabilecek konuların dünyasını bizlere aralamayı başarır. Bu gibi kaynaklardan faydalanmanın ve çocuklarımızla diyalog içinde olmanın elimizi güçlendirdiği, her konuda olduğu gibi zorbalık için de geçerlidir. Bazı deneyimlerde her iki taraf için de uzman desteği alınması gerektiğini atlamamak gerekir.

---